Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami podopiecznego?

Trudne zachowania podopiecznego to nie tylko zachowania agresywne, ale wszystkie te, które są wyzwaniem dla opiekuna, gdyż wymagają od niego zwiększonej siły, opanowania i pokładów cierpliwości. Może to być spowodowane na przykład znacznym spowolnieniem wykonywanych ruchów, skutkujące bardzo długim czasem wykonywania każdej czynności u seniora, co dla energicznego opiekuna może okazać się początkowo ciężkie do zaakceptowania. Powodem trudnych zachowań u podopiecznego może być też długotrwała izolacja seniora z powodu choroby, co przekłada się na jego sferę psychiczną, gdyż osoba taka czuje się osamotniona i wyobcowana.

Szczególnie u osób chorych na demencję spotykane są zachowania, wymagające od opiekuna opanowania, spokoju i tak zwanej zimnej krwi. Podopieczni dotknięci demencją stają się często z upływem czasu mniej samodzielni. Coraz trudniej jest im się poruszać i swobodnie wykonywać codzienne czynności. Powoduje to początkowo dezorientację, a następnie narastanie frustracji, gdyż rzeczy, które wcześniej wykonywali bez zastanowienia, teraz zaczynają sprawiać trudności. W związku z tym, zaczynają oni czuć się tak, jakby zostali uwięzieni we własnym ciele. Ich negatywne zachowania w postaci uszczypliwości, złośliwości, opryskliwości nie są często wymierzone w opiekuna, tylko są efektem bezsilności wobec sytuacji w jakiej się znaleźli. Osoby z zaawansowaną demencją nie są już często w stanie reagować adekwatnie do okoliczności, nawet podczas zwykłych, codziennych sytuacji. W związku z tym kontakt z osobami dotkniętymi demencją jest postrzegany jako niełatwy, nawet przez najbliższych krewnych. Wiele osób dotkniętych chorobą dużo krzyczy i jęczy, ponieważ nie mogą już wyrazić w inny sposób swoich dolegliwości lub bólu. Ponadto podopieczni z demencją często otwarcie okazują niezadowolenie obrażając swoich najbliższych. Nie potrafią stworzyć sobie zdrowego dystansu do otaczającego ich świata. Dla wielu osób z najbliższego środowiska seniora z demencją, nawet ta werbalna agresja jest przekroczeniem ich granic.

Zdecydowanie za daleko posuwa się agresja niewerbalna podopiecznego, jeśli mamy do czynienia z którymś z poniższych przypadków:

• rzucanie przedmiotami
• uderzanie pięściami lub kopanie
• gryzienie lub plucie
• celowe wyrzucanie posiłków

W takich przypadkach opiekunom oczywiście bardzo trudno jest odpowiednio zareagować, nie dając się wyprowadzić z równowagi. Aby móc profesjonalnie zareagować, gdy poczujesz się zaatakowany, powinieneś przyswoić odpowiednie wzorce zachowań, które pomogą Ci w przypadku trudnego zachowania podopiecznego:

1. Zachowaj spokój! – Szczególnie w przypadku ataków fizycznych trudno nie stracić kontroli. Jednak w żadnym wypadku nie powinieneś naśladować zachowania podopiecznego, a także atakować (nie) werbalnie!
2. Staraj się systematycznie szukać przyczyn, aby zrozumieć zachowanie podopiecznego: Dlaczego tak bardzo narzeka, czy ból fizyczny jest nie do zniesienia? Czy to problem psychiczny jest powodem tych zachowań? Może w głębi duszy senior czuje, że jego życie dobiega końca     i nic dobrego już go nie czeka? Może to powoduje zgorzknienie? Pomyśl, jak byś się poczuł, gdybyście na moment zamienili się miejscami. Jest to bardzo ciężkie do wyobrażenia, ale może choć trochę ułatwić zrozumienie jego postawy.
3. W jakich sytuacjach senior wykazuje agresywne zachowanie? Może uda się znaleźć jakąś prawidłowość? Które sytuacje powodują agresję i dlaczego?
4. Co może być przyczyną takiego zachowania? Może ból, depresja, izolacja, uczucie odrzucenia?
5. W jaki sposób podopieczny reaguje na Twoje próby uspokojenia?  Co czyni go jeszcze bardziej agresywnym, a co uspakaja? Warto poznać te schematy, aby ułatwić sobie pracę.
6. Pomyśl, jak możesz uspokoić seniora. – Niektóre osoby wymagające opieki szukają kontaktu z opiekunami – również fizycznego i świadomie prowokują reakcję innych ludzi. Jeśli to możliwe, odciągnij podopiecznego od gniewu, odwróć uwagę, zmień temat, zaproponuj np. wyjście na spacer lub do drugiego pokoju w jakiejś sprawie – zmiana otoczenia, nawet chwilowa może odciągnąć od gniewu.
7. Wycofaj się z sytuacji! – Jeśli czujesz, że sytuacja Cię przytłacza, zrób sobie małą przerwę. Warunkiem koniecznym krótkiego opuszczenia pomieszczenia do czasu uspokojenia się seniora jest samoobrona opiekuna. Czy usunąłeś wszystkie przedmioty z zasięgu ręki, którymi mógłby zranić się podopieczny podczas ataku złości? Czy podopieczny może pozostać sam przez kilka minut, czy też istnieje ryzyko upadku/zsunięcia się z krzesła i zranienia się w trakcie tego czasu?
8. Nie odpowiadaj na obelgi i oskarżenia! – Wiesz, że te stwierdzenia nie dotyczą Ciebie osobiście, ale są wynikiem demencji. Rozmowa z agresywnym seniorem z jednej strony tylko niepotrzebnie mogłaby pogorszyć sytuację –  nerwy nie są dobrym doradcą. Z drugiej strony w większości przypadków próba rozmowy i przedstawiania logicznych argumentów podczas ataku złości osoby chorej jest bezcelowa, gdyż osoba ta nie jest w stanie przyjąć tych informacji.

Staraj się okazywać empatię i współczuć osobie wymagającej opieki! Jak byś się czuł, gdybyś był coraz bardziej zależny od innych ludzi? – Pomyśl o alternatywnych sposobach postępowania, które ułatwiłyby osobie z demencją zrozumienie Ciebie.

Przyczyny trudnych, nierzadko agresywnych zachowań zwłaszcza w demencji mogą być różnego rodzaju:

• Zmiany w mózgu spowodowane określonymi obrazami klinicznymi (np. utrata zdolności emocjonalnych, zmiany biologiczne, upośledzenie przewodzenia bodźców) – możliwa utrata kontroli nad własnymi emocjami i niemożność ich interpretacji
• Niestabilność psychiczna (np. strach lub depresja spowodowana świadomością zbliżającej się śmierci, pogarszający się stan ogólny, użalanie się nad sobą lub zazdrość o zdrowych ludzi)
• Utrata samodzielności i związana z tym zależność od opiekunów, krewnych, specjalistów, lekarzy
• Wpływ lub interakcje różnych leków, które np. obniżają próg zahamowani nad swoimi reakcjami u osób dotkniętych chorobą
• Niezbyt serdeczne traktowanie przez opiekuna, poczucie bycia ciężarem
• Brak snu np. z powodu bólu w nocy
• Izolacja społeczna i brak kontaktu z innymi ludźmi

Jakie działania warto podjąć?

• Uzyskaj wsparcie, jeśli możesz. W domu często będziesz sam z podopiecznym. Nie bój się jednak prosić o pomoc w sytuacjach, które grożą wymknięciem się spod kontroli (np. gdy osoba wymagająca opieki nie może się uspokoić przez dłuższy czas). Jeśli już przed rozpoczęciem pracy wiesz, że osoba wymagająca opieki wykazuje bardzo trudne zachowania, zalecamy rozmowę z bliskimi, podczas której wspólnie ustalicie, do kogo można zadzwonić po pomoc gdy sytuacja ulegnie nasileniu. Dotyczy to również okoliczności, gdy zauważysz, że nie możesz już działać pewnie i profesjonalnie w danej sytuacji i obawiasz się o swoje bezpieczeństwo.
• Poproś osoby trzecie (takie jak sąsiedzi, znajomi) o opuszczenie pokoju podczas ataku złości podopiecznego. Z jednej strony służy to ochronie tych ludzi, a z drugiej, zabezpieczysz podopiecznego przed reakcjami innych ludzi.
• Upewnij się, że wszystkie niebezpieczne przedmioty (np. sztućce, ciężkie przedmioty, okulary) są poza zasięgiem pacjenta. To jedyny sposób, aby zapobiec rzucaniu nimi, łamaniu, a nawet ranieniu siebie lub innych.
• Zachowaj spokój! – Staraj się podchodzić do agresywnego podopiecznego w sposób zrównoważony, zwracając się bezpośrednio do tej osoby po imieniu, pewnym głosem zadając proste, konkretne pytania, okazując zrozumienie. Nerwowe ruchy i oznaki stresu mogą zaniepokoić seniora i zwiększyć jego skłonność do agresji. Senior musi widzieć, że jego próby wyprowadzenia Cię z równowagi są bezcelowe, gdyż jesteś profesjonalistą i wiesz jak zachowywać się w takich sytuacjach.

Gdy sytuacja jest już opanowana, starajmy się nie wracać do niej w kontaktach z seniorem, jeśli wiemy, że nie ma możliwości osiągnąć zrozumienia na danym polu. Niemniej jednak incydenty tego typu muszą być omawiane z bliskimi i lekarzem prowadzącym seniora, aby zapobiec dalszym sytuacjom tego typu lub ograniczyć ich występowanie.

Jak zachować się, gdy sytuacja się nasila?

• dostrzeż oznaki eskalacji i potraktuj je poważnie
• traktuj osobę wymagającą opieki z szacunkiem
• reaguj spokojnie z opanowaniem
  • nie mów zbyt głośno – podnoszenie głosu tylko pogorszy sprawę
  • nie mów zbyt szybko i chaotycznie
  • zwróć uwagę na dobór słów
  • unikaj groźnych gestów
• odwróć uwagę seniora, spróbuj zająć jego umysł czymś innym
• unikaj wchodzenia w dyskusje i walki o władzę

Jak rozmawiać z seniorem, by nie zaogniać sytuacji?

• Nie przeciwstawiaj się osobie dotkniętej demencją.
• W swoich zachowaniach odzwierciedlaj potrzeby i uczucia, które senior komunikuje poprzez język, mimikę i gesty, aby wiedział, że jesteś po to, aby mu pomóc, a nie z nim walczyć.
• Komunikuj się spokojnie, stanowczo i stosownie głośno, aby być zrozumianym.
• Zwracaj się do seniora twarzą w twarz, jednocześnie nawiązując kontakt wzrokowy.
• Nie komplikuj zbytnio swoich wypowiedzi – długie zdania, które zawierają wiele informacji, mogą nie zostać przyswojone.
• Wspieraj komunikację językową elementami niewerbalnymi (otwarta postawa, gesty, wyrazista mimika, zmiana wysokości głosu, przyjazny uśmiech)
• Szanuj i akceptuj zachowanie seniora – Twoja akceptacja pomoże mu zaakceptować jego rzeczywistość.
• Staraj się nie komentować i nie próbować korygować zachowań i wyrażeń podopiecznego.
• Daj seniorowi czas na swobodną komunikację i samodzielne podjęcie działań w jego tempie.
• Jeśli zaobserwujesz, że podopieczny zgubił tok rozmowy lub nie może przypomnieć sobie jaką czynność miał wykonać, to nie traktuj go z góry, tylko spróbuj mu pomóc, ostrożnie nakierować lub np. zadaj kilka pytań, które pomogą ukierunkować go, aby mógł wrócić do rozmowy lub wykonywanej czynności.

Jak przystosować mieszkanie do podopiecznego z demencją lub alzheimerem?

– usunąć dywaniki lub przymocować je taśmą antypoślizgową – aby uchronić seniora przed upadkiem

– usunąć przedmioty, które potencjalnie mogą być niebezpieczne (detergenty, ostre lub tłukące się rzeczy)

– schować leki

– umieścić obrazki lub napisy ułatwiające podopiecznemu orientację w domu

– zabezpieczyć drzwi wejściowe i balkonowe, aby podopieczny nie mógł wyjść bez naszej wiedzy

– posiłki przygotowywać regularnie, najlepiej kroić na małe kawałeczki

– kupić odpowiedni kubek z rurką dla ułatwienia spożywania płynów

Pamiętaj, że choroba może przebiegać u jednego człowieka bez śladu, podczas gdy inny przechodzi całkowitą osobistą przemianę. Oprócz wymienionych wyżej przyczyn, o zachowaniu decyduje także osobowość człowieka, wychowanie i doświadczenia życiowe, które kształtowały jego zachowanie jeszcze przed wystąpieniem choroby.